Podhale to nie tylko widoki na tatrzańskie szczyty i wierchy. Nieodłącznym elementem tego regionu jest charakterystyczna, drewniana zabudowa. Osadnictwo na tych terenach liczy ponad 800 lat, przez większość czasu dominowała prosta zabudowa typowa dla terenów górskich (niskie ściany, spadziste dachy). Rozwiązania, które są znakiem rozpoznawczym stylu podhalańskiego zaczęły pojawiać się dopiero w XIX wieku. Choć obecnie Podhale zatraca swój dawny charakter, klasyczna „płazówka” stanowi nieodzowny znak rozpoznawczy tych terenów.
Własny dom zamiast hotelu
Liczba osób chcących nabyć nieruchomość na Podhalu nieustannie wzrasta, duża część kupujących marzy o swoim własnym góralskim domu. Większość z nich decyduje się na budowę współczesnej wersji góralskiego domu, czasami mniej lub bardziej wierną dawnym pierwowzorom. Prawdziwym obiektem poszukiwań pozostaje oryginalna budowla z epoki, sprzed 50, 100, a nawet 200 lat. Masywne, ręcznie ciosane bele, zapach drewna przytulnych pomieszczeń, ogień trzaskający z kaflowego pieca — za takie przeżycia nabywcy mogą zapłacić naprawdę wiele…
Góralskie domy na Podhalu
Większość góralskich domów pozostaje zamieszkana przez ich właścicieli, liczą one zazwyczaj kilkadziesiąt lat. Domy wybudowane przed stu lat i jeszcze wcześniej należą do rzadkości — zazwyczaj stoją opuszczone i niszczeją, aż jedynym rozwiązaniem pozostaje ich wyburzenie. Swobodę w odnawianiu starych domów ogranicza konserwator zabytków — utarta praktyka wskazuje, że obiekt liczący już 50 lat może zostać objęty ewidencją zabytków.
Remont zamiast budowy od zera
Remont starego domu góralskiego wymaga uzgodnień z konserwatorem zabytków. Dotyczy to przede wszystkim wyglądu budynku od zewnątrz. Najczęściej to fasada posiada wartość kulturalną i historyczną, w tym wypadku nawet takie detale jak zmiana okien z drewnianych na plastikowe może sprawiać trudności. O ile budynek na zewnątrz musi zachować swój pierwotny charakter, aranżacja wnętrza pozostawia większe pole swobód. Często adaptacja domu pozwalająca na codzienne użytkowanie (doprowadzenie wody, prąd, kanalizacji i ich wkomponowanie w całość) jest trudniejsze niż przy budowaniu nowego domu. Niemniej pokonanie tych trudności pozwoli cieszyć się z domu, którego klimatu nie podrobi nawet najwierniejsza, współczesna kopia.
Zabytkowy dom drewniany w cichym zakątku Podhala
Najprostszym sposobem na znalezienie zabytkowego domu są gminne ewidencje zabytków i miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Dla przykładu, ewidencja zabytków gminy Czarny Dunajec zawiera listę ponad 880 zabytkowych domów i budynków gospodarskich. Wśród znajduje się dom, o którego istnieniu mało kto wie. Położony na końcu osiedla Morawy w miejscowości Czerwienne umyka oczom poszukiwaczy domostw do remontu. Nieruchomość składa się z zabytkowego domu z końca XIX w. z przyległym budynkiem gospodarczym.
Chociaż gospodarstwo zdaje się być nad wyraz dotknięte zębem czasu, posiada jednak kilka zalet, które zwiększają jego atrakcyjność w oczach potencjalnych nabywców. Dom znajduje się w cichej i spokojnej okolicy, w tzw. ślepej uliczce — tutaj kończy się droga wiodąca przez osiedle Morawy, kończy się także gmina Czarny Dunajec. Od sąsiedniej gminy Szaflary oddzielają gospodarstwo rozległe pola uprawne i lasy. W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oznaczono te tereny jako rolne, zabytkowy dom znajduje się na ostatniej działce budowlanej. To wielki plus dla poszukujących ciszy i wytchnienia na łonie natury — od strony wschodniej można zachwycać się widokiem na rozciągające się pola uprawne, gęste lasy i górskie szczytu — bez obaw, że krajobraz zostanie przysłonięty przez nowe budynki.
Niecodzienny styl
Sam dom wykonano inaczej, niż uczy podhalańska architektura. Zamiast płazów zastosowano lekką konstrukcję szkieletową. Rozwiązanie oszczędne, mniej atrakcyjne i trwałe, z drugiej strony łatwiej o wymianę zniszczonych słupów, łat, desek. Na uwagę zasługuje charakterystyczna, szeroka lukarna z trzema podwójnymi oknami, zakończona stromym szczytem. Właśnie ta konstrukcja czyni dom nie tylko prostą, góralską chatą, ale czymś bardziej reprezentacyjnym. Dom posiada 2 pokoje na parterze i jeden na piętrze. Po zaadaptowaniu dwóch pomieszczeń na kuchnię i łazienkę pozostanie tylko jeden pokój? — bez obaw! Dom posiada duże możliwości adaptacyjne, pokój na poddaszu jest odgrodzony ścianami stanowiącymi integralną część konstrukcji dachu. Posadowiony jest na środku, dookoła niego pozostaje przestrzeń do zaaranżowania. Możliwość jest naprawdę wiele. Na poddaszu może powstać nawet kilka pokoi lub duży salon.
Nowi nabywcy starych gospodarstw najczęściej decydują się na wyburzenie przylegającego do domu budynku gospodarczego. W przypadku nieruchomości w Czerwiennem trzeba wybrać inne rozwiązanie. Dobudówka również znalazła się w ewidencji zabytków. Wystarczy jednak odnowienie starej konstrukcji i nowy właściciel może posiadać stylowy garaż lub pomieszczenie gospodarcze.
Zabytkowe domy i ich drugie życie
Stare domy nie muszą być skazane na powolne niszczenie. Na Podhalu wciąż można znaleźć wiekowe budynki z dużym potencjałem. Oprócz stylowego domu w górach będziemy mieć coś szczególnego. Klimat dawnych lat — tego nie da się zrobić, to trzeba znaleźć!
